De Nationale Boomgaardenstichting is een vereniging voor pomologie, fruittuin-, boomgaard- en landschapsbeheer. Met haar unieke genenbank van meer dan 3.500 oude en waardevolle inheemse fruitvariëteiten en 100 ha boomgaarden, wil ze ons waardevolle cultuurpatrimonium beschermen en herwaarderen. Paul Van Laer, al meer dan 10 jaar werkzaam bij de stichting, geeft een woordje uitleg.
Vanwaar het idee om een genenbank aan te leggen? “Daarvoor moeten we teruggaan naar de fruitcrisis, of de Goldencrisis, van de jaren ’70. In de jaren ’60 werd in heel Europa massaal de appelsoort Golden Delicious geplant. Dat was een zeer productieve variëteit, afkomstig uit Amerika. Resultaat? Door de overproductie was ze midden jaren ’70 geen cent meer waard. De toenmalige EEG reageerde door rooipremies uit re reiken in de hoop zo de overvloed aan Golden Delicious te verminderen. Het neveneffect van die maatregel was dat de fruitboeren die premies ook gebruikten om hun oude hoogstamboomgaarden, die nauwelijks nog rendabel waren, massaal te gaan kappen. Dat was het sein voor een groep bevriende fruitliefhebbers om in actie te schieten. Zij beseften: als we nu alles laten rooien zonder dat we enten nemen van die variëteiten, dan zijn we dat unieke en waardevolle genetische patrimonium voor eeuwig en altijd kwijt.” En zo geschiedde? “Inderdaad. Op basis van lijsten, opgesteld door de fruitkeuringen in de jaren ’30, konden ze een inventaris maken van de variëteiten die in die periode, per regio, in hoogstamboomgaarden voorkwamen. Al snel vergaarden ze een collectie van 500 enten van oude variëteiten. Die collectie vormde de basis voor de oprichting van de Nationale Boomgaardenstichting in 1984.” “De genenbank bevat vandaag meer dan 3.500 variëteiten, waarvan 1.500 oude appelsoorten en 1.000 peersoorten” Hoe ziet de collectie er nu uit? “Door intensieve prospectie in oude boomgaarden in heel België, groeide de verzameling door de jaren heen tot meer dan 3.500 variëteiten. Daarin zitten ongeveer 1.500 oude, lokale appelvariëteiten – vooral uit de 18de , 19de en 20ste eeuw – en 1.000 peersoorten. Daarnaast bevat ze ook pruimen, kersen, mispels, kweeperen, perziken, druiven, walnootbomen... Naast die moedercollectie hebben we ook een boomgaardencollectie in authentieke hoogstamvorm, verspreid over 100 ha op meer dan 30 locaties. In onze kwekerij kweken we die traditionele en lokale fruitvariëteiten op en verkopen ze tijdens onze jaarlijkse plantactie aan particulieren, natuurverenigingen, regionale landschappen… Op die manier zorgen we ervoor dat de oude soorten in stand blijven.” Kunnen oude appel- en perenvariëteiten ook als laagstam gekweekt worden? “In principe kan dat, maar de meeste soorten zijn daar niet voor geschikt. Zij hebben die hoogstamvorm nodig om op een structurele manier vruchtbaar te worden en te blijven. Veel soorten produceren pas na enkele jaren fruit. De eerste 3 à 4 jaar moeten zij rechttoe rechtaan kunnen groeien. Zij hebben dus veel plaats nodig en dat gaat niet in laagstamvorm.” “Hoogstamboomgaarden zijn niet alleen landschappelijk waardevol, ook op ecologisch vlak scoren ze beter dan laagstamplantages” Wat is het verschil tussen laag- en hoogstam? “Het belangrijkste verschil is de teeltmethode. Een laagstam is geënt op een zwak groeiende onderstam en blijft eerder klein. Deze fruitbomen dragen vlugger en regelmatiger fruit dan hoogstambomen maar gaan slechts 15 à 20 jaar mee. Een hoogstam is geënt op een sterk groeiende onderstam en wordt groot. Je hebt een jaar of 7 geduld nodig vooraleer hij volop vruchten draagt, maar hij kan gemakkelijk 100 jaar oud worden!” “Hoogstamboomgaarden zijn niet alleen landschappelijk waardevol, ook op ecologisch vlak scoren ze beter dan laagstamplantages. In een hoogstamboomgaard is er veel meer leven en heb je sneller een ecologisch evenwicht. Je kunt veel gezond fruit telen zonder bestrijdingsmiddelen. De keerzijde is dat hoogstammen, in vergelijking met laagstammen, niet zo’n regelmatige opbrengst hebben. Het ene jaar heb je te veel fruit, het andere jaar te weinig. Een laagstamboomgaard is meer oogstzeker en dus commercieel gezien interessanter. Als je weet dat er vandaag tussen de 3.000 en 8.000 laagstammen per hectare geplant worden, dan is de investering ook enorm groot en de rekening rap gemaakt (lacht).” Meer informatie vind je op www.boomgaardenstichting.be.